Công nghiệp phụ trợ là gì? Phân loại ngành công nghiệp phụ trợ? Vai trò và vị trí hiện tại của ngành công nghiệp phụ trợ?
Việt Nam đã có sự thay đổi đáng kể trong cơ cấu kinh tế trong thập kỷ qua, chuyển từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Kể từ năm 2006, khu vực dịch vụ có tỷ trọng cao nhất trong phân bổ GDP, tiếp theo là công nghiệp và xây dựng, và nông nghiệp. Công nghiệp hỗ trợ hay còn được gọi là công nghiệp phụ trợ tập trung vào việc cung cấp nguyên liệu, phụ tùng, linh kiện cho các ngành sản xuất, do đó trở thành nhân tố quyết định thực chất quá trình công nghiệp hóa của Việt Nam. Bài viết dưới đây chúng tôi sẽ cung cấp các thông tin về công nghiệp phụ trợ.
1. Công nghiệp phụ trợ là gì?
Nhiều nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách sử dụng thuật ngữ “công nghiệp hỗ trợ”, nhưng nguồn gốc và ý nghĩa ban đầu của nó đôi khi không được họ biết rõ. Họ định nghĩa thuật ngữ này theo cách hiểu và mục đích của riêng họ. Trên thực tế, “công nghiệp hỗ trợ” là tiếng Anh do tiếng Nhật sản xuất đầu tiên được các doanh nghiệp Nhật Bản sử dụng từ rất lâu trước khi trở thành một thuật ngữ chính thức. Nó trở nên phổ biến ở Nhật Bản vào giữa những năm 1980 khi chính phủ Nhật Bản sử dụng nó trong các tài liệu của mình, như được giải thích bên dưới, và đã được sử dụng rộng rãi ở châu Á kể từ đó. Ý tưởng về công nghiệp hỗ trợ hiện được thảo luận thường xuyên trong các cuộc họp khu vực về sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME).
Thuật ngữ này bắt đầu được sử dụng chính thức ở Việt Nam tương đối muộn, cụ thể là năm 2003. Chính phủ Việt Nam đã không quan tâm nhiều đến nó cho đến khi việc soạn thảo quy hoạch tổng thể phát triển công nghiệp hỗ trợ được yêu cầu bởi Sáng kiến chung Việt Nam-Nhật Bản giai đoạn 1 (2003–2005) như một trong những biện pháp cấp bách để thúc đẩy trực tiếp nước ngoài. đầu tư (FDI).
Do chính sách quy hoạch kinh tế, kế hoạch hóa và công nghiệp nặng của Việt Nam trước đây rất nghiêm túc, Việt Nam đã thúc đẩy các ngành sản xuất nội bộ hóa tất cả các yếu tố đầu vào trong một cơ cấu hợp nhất theo chiều dọc, có thể là máy nông nghiệp, xe đạp hoặc ô tô. Các ngành công nghiệp này không còn tồn tại, đã được sắp xếp hợp lý hoặc chuyển sang các hoạt động khác kể từ khi thực hiện Đổi mới năm 1986. Do thiếu thông tin cũng như thực tế là các nhà cung cấp trong nước không thể đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng, các công ty nước ngoài đã đến Việt Nam vào giữa những năm 1990 có quan điểm cho rằng các ngành công nghiệp hỗ trợ chưa tồn tại hoặc còn rất sơ khai ở Việt Nam. Tuy nhiên, cuộc khảo sát do Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản (JETRO) thực hiện năm 2004 cho thấy quan điểm này không hoàn toàn đúng và các ngành công nghiệp phụ trợ của Việt Nam đang phát triển
“Các ngành công nghiệp liên quan và hỗ trợ” được định nghĩa là “sự hiện diện hoặc vắng mặt trong quốc gia của các ngành cung cấp và các ngành liên quan có khả năng cạnh tranh quốc tế”. Nó bao gồm công nghiệp hỗ trợ và công nghiệp liên quan. Các ngành công nghiệp hỗ trợ tạo ra lợi thế trong các ngành công nghiệp hạ nguồn vì chúng sản xuất ra các yếu tố đầu vào được sử dụng rộng rãi và quan trọng đối với sự đổi mới hoặc quốc tế hóa, trong khi các ngành công nghiệp liên quan là những ngành mà các doanh nghiệp có thể phối hợp hoặc chia sẻ các hoạt động trong chuỗi giá trị khi cạnh tranh hoặc những ngành này liên quan đến các sản phẩm bổ sung. Ba yếu tố quyết định khác bao gồm (i) chiến lược, cấu trúc và sự cạnh tranh của các công ty, cho thấy các điều kiện mà các công ty được thành lập, tổ chức và quản lý, và bản chất của sự cạnh tranh trong nước; (ii) điều kiện nhu cầu, là bản chất của nhu cầu gia đình đối với sản phẩm hoặc dịch vụ của ngành; và (iii) các điều kiện về yếu tố, bao hàm các yếu tố chính (tức là lao động có kỹ năng, vốn và cơ sở hạ tầng) cần thiết để cạnh tranh trong một ngành nhất định.
Công nghiệp hỗ trợ có thể được định nghĩa là một nhóm các hoạt động công nghiệp cung cấp đầu vào trung gian (tức là các bộ phận, linh kiện và công cụ để sản xuất các bộ phận và linh kiện này) cho các ngành công nghiệp chế biến hoặc lắp ráp.
Khái niệm cốt lõi, dẫn đến phạm vi nhỏ nhất, định nghĩa công nghiệp hỗ trợ là ngành cung cấp các bộ phận, linh kiện và công cụ để sản xuất các bộ phận và linh kiện. Có hai phạm vi rộng hơn, trong đó một phạm vi tương ứng với khái niệm xác định các ngành công nghiệp hỗ trợ là các ngành cung cấp các bộ phận, linh kiện, công cụ để sản xuất các bộ phận và linh kiện và các dịch vụ sản xuất như hậu cần, lưu trữ, phân phối và bảo hiểm, trong khi phạm vi còn lại đề cập đến theo khái niệm xác định các ngành công nghiệp hỗ trợ là những ngành cung cấp tất cả các yếu tố đầu vào vật chất bao gồm các bộ phận, linh kiện, công cụ, máy móc và vật liệu. Đáng chú ý, phạm vi của các ngành công nghiệp hỗ trợ không xác định quy mô doanh nghiệp, quyền sở hữu hoặc kiến trúc sản xuất. Họ có thể bao gồm các công ty nước ngoài và trong nước, các công ty lớn hơn và các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các công ty sản xuất tích hợp và mô-đun.
Những đặc điểm của các ngành công nghiệp hỗ trợ bao gồm:
(i) chúng tương đối thâm dụng vốn và đòi hỏi nhiều công nhân lành nghề hơn so với các ngành công nghiệp lắp ráp,
(ii) sản phẩm của chúng được cung cấp cho cả nhu cầu sử dụng trong nước và xuất khẩu,
(iii) chúng sản xuất cả các bộ phận và linh kiện tiêu chuẩn hóa , thường được sản xuất theo mô-đun và hướng đến xuất khẩu, và các loại cồng kềnh và cụ thể, là loại tích hợp được sản xuất và sử dụng trong nước, và
(iv) chúng được yêu cầu trong cả các ngành công nghiệp loại lắp ráp (như ô tô, xe máy, điện tử) và công nghiệp chế biến (dệt may, da giày) nhưng tính năng khác nhau và yêu cầu xử lý khác nhau; loại thứ nhất đòi hỏi lực lượng lao động có tay nghề cao hơn, sản xuất nhiều bộ phận bằng kim loại, cao su và nhựa, và ảnh hưởng mạnh đến chất lượng sản phẩm, trong khi loại thứ hai có thể sử dụng lao động tay nghề thấp, bao gồm một số ngành công nghiệp và chất lượng của sản phẩm không phụ thuộc nhiều vào họ. Đó là lý do tại sao các ngành công nghiệp hỗ trợ của hai lĩnh vực này cần được giải quyết và phân nhóm riêng trong quy hoạch chiến lược
2. Phân loại ngành công nghiệp phụ trợ:
Phân loại ngành công nghiệp phụ trợ theo lĩnh vực sản xuất thì bao gồm: Ngành mô- tô, ngành ô tô, ngành điện tử (Âm thanh, TV, bán dẫn,…); Ngành điện (gia dụng), Ngành đóng tàu, ngành dệt may… – Đây là các ngành công nghiệp phụ trợ chính ở Việt Nam.
Phân loại theo giai đoạn sản xuất thì có thể phân chia thành ngành công nghiệp phụ trợ chế biến; ngành công nghiệp phụ trợ, cung cấp linh phụ kiện; nhà lắp ráp; ….
3. Vai trò và vị trí hiện tại của ngành công nghiệp phụ trợ:
Ngành công nghiệp phụ trợ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát triển kinh tế của Việt Nam. Các ngành công nghiệp hỗ trợ là nguồn chính của khả năng cạnh tranh công nghiệp. Tăng trưởng của các ngành công nghiệp hỗ trợ sẽ cho phép các nhà lắp ráp giảm chi phí sản xuất.
Phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ sẽ làm cho các tác động ròng tích cực như: Các yếu tố bên ngoài tích cực bao gồm tăng trưởng năng suất trong các ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước; nếu các ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước đủ sức cạnh tranh để mở rộng kinh doanh với các MNC và tiếp thu công nghệ của họ, thì tác động ròng của FDI sẽ trở nên tích cực. Mặt khác, nếu các nhà lắp ráp MNC nhập khẩu 100% các bộ phận sản xuất thì ngoại ứng dọc có thể bằng 0 hoặc âm. (Lưu ý: Tuy nhiên, cũng sẽ không hiệu quả nếu buộc MNC phải cung cấp 100% các bộ phận tại chỗ.)
Trong hiện tại, thì công nghiệp phụ trợ cung cấp:
Theo Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản – JETRO, tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu, linh kiện và phụ tùng của Việt Nam mới ở mức 34%, trong khi tỷ lệ này của Thái Lan và Trung Quốc lần lượt là 57% và 68%.
Sự tham gia của các ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI được đánh giá là thấp. Theo Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, có khoảng 151.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng tại Việt Nam, tuy nhiên, chỉ có 1.400 công ty Việt Nam, hầu hết được xếp hạng là DNVVN, tham gia vào lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ. Chỉ 20% trong số họ đáp ứng các tiêu chí để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu và 36% trong số đó có thể tham gia sản xuất theo định hướng xuất khẩu. Đầu ra của các ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam chỉ đáp ứng 25 – 30% nhu cầu tổng thể cho lĩnh vực công nghiệp.
Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam, nhập siêu 9 tháng đầu năm 2017 đã lên tới 500 triệu USD. Mặc dù có 4 ngành chủ lực với kim ngạch xuất khẩu trên 10 tỷ USD, nhưng kim ngạch nhập khẩu máy móc, dụng cụ, phụ kiện, điện thoại và linh kiện của chúng tăng cao đã dẫn đến thâm hụt.
Ngành dệt may của Việt Nam dự kiến sẽ đạt được tốc độ tăng trưởng 41 phần trăm vào năm 2020 theo Ngân hàng Thế giới. Tuy nhiên, sản lượng vải chỉ đáp ứng được 15-16% nhu cầu trong nước do thiếu nhà cung cấp bông trong nước. Hàng năm, Việt Nam cần nhập khẩu bông với tỷ lệ 80-90% tổng nhu cầu.
Theo Vietnam Manufacturing, giá trị nhập khẩu của lĩnh vực điện tử chiếm 77% tổng giá trị tạo ra. Sản xuất trong nước chủ yếu tập trung vào linh kiện và phụ tùng nhựa – cao su. Các doanh nghiệp FDI và liên doanh đang chiếm lĩnh thị trường với các sản phẩm chất lượng cao, trong khi các doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang tham gia vào các quy trình đơn giản và giá trị gia tăng thấp như đóng gói, sản xuất sách hướng dẫn và linh kiện nhựa.
Luật sư Nguyễn Văn Dương
