Nặn đất, cũng là việc tạo nên những sản phẩm kết hợp giữa sự tinh túy mang hơi thở cuộc sống, không chỉ bền, đẹp, sắc màu tươi sáng mà còn là để lưu giữ lại một cái nghề truyền thống, đang dần bị mai một giữa một đô thị hiện đại.
Một ngày cuối tháng 6/2018, trong chuyến về Hội An chúng tôi tìm đến nhà chị để tìm hiểu về làng nghề. Vốn được sinh ra tại làng gốm Thanh Hà, phường Thanh Hà, TP. Hội An (Quảng Nam), bà Nguyễn Thị Thu (52 tuổi) chập chững đến với nghề làm đất nặn từ khi còn là đứa trẻ lên mười, chiều chiều tắm mình trên dòng sông Hoài, nay đã ngót nghét 40 năm. Ban đầu chỉ xuất phát từ sở thích bình thường, dần dà những cục bột đất tình cờ như vô tri, vô giác ấy đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chị.
Chị Nguyễn Thị Thu đang nặn đất để tạo hình sản phẩm
Bà Nguyễn Thị Thu cho biết: Ngay từ khi còn nhỏ, tôi thường hay ngồi bên manh chiếu nhìn những người lớn tuổi trong làng trực tiếp nặn ra những con tò he, lò đất, nồi đất, đến bình, lọ…xinh xắn đẹp đẽ. Được cái tôi học nghề khá nhanh, lại khéo tay nên được các nghệ nhân lớn tuổi trong làng gốm ưu ái chỉ dẫn, truyền nghề cho. Cứ tưởng đó chỉ là cái nghề giúp mình thời trẻ nặn đất vượt qua những năm tháng khốn khó và cả bây giờ. Ai ngờ, nó cứ vịn vào đời mình như một cái nghiệp cho đến ngày nay.
Theo bà Thu: Những sản phẩm như: tò he, lò đất, nồi đất, đến bình, lọ… thoạt nhìn nhỏ và đơn giản, nhưng có rất nhiều công đoạn để hoàn thiện. Ở Hội An, chỉ có đất sét ở vùng Điện Tiến, thị xã Điện Bàn (Quảng Nam) mới đủ độ dẻo, kết dính, không lẫn tạp chất. Đây là ba yếu tố quan trọng góp phần cho việc tạo hình sản phẩm được mềm mại, đẹp mắt. Loại đất này sẽ cho ra sản phẩm gốm có độ chịu lực tốt, màu sắc áo gốm đỏ/hồng, mịn màng, tươi sáng.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, để tạo ra sản phẩm, khi đất sét mang về được gạt sạch rác rồi mới đổ nước vào để nhào nặn đất cho mịn, dẻo để loại bỏ dần tạp chất. Nước phải vừa đủ. Nếu quá nhiều nước, đất sẽ nhão, ít nước quá đất sét sẽ bị khô không nặn được. Tuy nhiên, người làm phải nắn đất sét thật chặt trong tay, thao tác đến đâu thì dùng tăm tre mỏng chấm nước thoa đến đó. Với những sản phẩm chưa đẹp, thì người thợ phải nhanh tay chấm nước để xoa lên sửa rồi mới mang đi phơi. Sau khi nặn thành sản phẩm, tất cả được phơi dưới nắng râm trong mái hiên nhà khoảng một ngày, sau đó mới đem ra phơi ngoài nắng từ 3 đến 4 ngày cho thật khô, rồi làm nguội để hoàn thiện, sơn lên sản phẩm và cuối cùng mới đưa vào lò nung. Mỗi mẻ nung, thợ trực suốt cả ngày đêm.
Sản phẩm từ đắt nặn luôn thu hút nhiều người đến xem và mua làm quà.
Bằng bàn tay khéo léo và trí tưởng tượng phong phú, chỉ trong vài phút, bà Thu đã biến những cục bột đất thành những sản phẩm độc đáo. Theo tìm hiểu của chúng tôi, từ trước đến nay, nghề làm đất nặn ở làng Thanh Hà chỉ hoạt động vào những tháng mùa nắng trong năm. Nếu gặp trời nắng, thì công việc dễ dàng. Riêng thời tiết mưa lạnh thì công việc trở nên vô cùng vất vả. Những năm trước, việc làm đất nặn ở đây rơi vào khó khăn. Tuy nhiên, vài năm trở lại, làng Thanh Hà được chính quyền để mắt đến, ngành du lịch đẩy mạnh, nhiều du khách tìm đến. Từ đó, khách đến đặt hàng thường vào dịp đầu năm. Họ đặt hàng sớm, vì sợ cuối năm không có để bán. Sản phẩm được xuất đi nhiều tỉnh thành như Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Huế, Quảng Bình, Quảng Trị…
Được biết, hầu hết cả làng Thanh Hà Hội An, ai ai cũng đều biết nặn đất, nhưng để sống cùng nghề thì bây giờ chỉ còn một số ít người. Không ai nhớ nghề nặn đất ở làng Thanh Hà trải qua hàng trăm năm đã bao lần chìm nổi. Tuy nhiên, với bà vẫn quyết tâm bám trụ tiếp tục những kế hoạch để giữ gìn và phát triển nghề nặn đất của quê hương. Không ngừng tìm tòi các nguyên liệu, mẫu mã mới. Tùy vào sản phẩm mà có giá từ 10 đến 30 ngàn. Sản phẩm từ đắt nặn luôn thu hút nhiều người đến xem và mua làm quà.
Chia tay, bà Thu bảo: Dù công việc nặn đất cũng lắm thăng trầm, nhưng nghề nặn đất là một nghề thật quý giá, nó đã nuôi sống cả nhà vượt qua những năm tháng khốn khó, thời chiến tranh và cả bây giờ. Bình quân một ngày làm cật lực, chị cũng chỉ được từ 100 đến 150 ngàn đồng. Thêm nữa, đời sống kinh tế khó khăn, bởi cùng với sự ra đời của nhiều trò chơi, đồ chơi công nghệ cao…vì vậy mà nghề nặn đất ngày nay phải đối mặt với khó khăn nguy cơ mai một dần dần, đã làm cho khiến lớp trẻ không còn mặn mà với nghề cha ông để lại. Nhưng hơn thế, điều làm những người con Thanh Hà chúng tôi tự hào, là vì mình đang là người giữ gìn một nét đẹp văn hoá của người Hội An.
Chị Nguyễn Thị Thu đang truyền nghề cho con trai lớn của mình
Nét đẹp văn hóa khiến bà Thu tự hào, nhưng đi kèm với nét đẹp đẽ ấy luôn là sự lo lắng cho tương lai của cả một làng nghề, cố gắng tìm nhiều hướng đi mới để làng nghề được tiếp tục duy trì và phát triển. Việc bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống luôn là nỗi trăn trở của không chỉ riêng bà Thu, và một trong số ít những người theo nghề đất nặn truyền thống của cha ông ở làng gốm Thanh Hà.
Nguyễn Văn Sơn