Với điều kiện tự nhiên thuận lợi và xu thế xanh hóa quá trình sản xuất trên thế giới, khu vực phía Nam, TP.Hồ Chí Minh được đánh giá cao vì có nhiều lợi thế và động lực để đầu tư vào phát triển năng lượng tái tạo (NLTT). Sáng 25/8/2023, tại TP.Hồ Chí Minh, Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), Viện Nghiên cứu phát triển, Trung tâm Hỗ trợ hội nhập quốc tế TP.Hồ Chí Minh (CIIS) tổ chức Hội thảo “Năng lượng tái tạo – Xu thế tất yếu và giải pháp thúc đẩy phát triển trong tương lai”.
Theo ông Phạm Bình An – Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển TP.Hồ Chí Minh, những biến động về địa chính trị của dầu mỏ và khí đốt trên thế giới đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ về năng lượng tái tạo NLTT. Bởi lẽ, sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng hóa thạch đang ngày càng khan hiếm không chỉ đẩy giá năng lượng tăng cao, khiến cho giá cả của hàng hóa khác cũng vì thế leo thang, mà về lâu dài còn gây ra nhiều hệ lụy đến môi trường và sức khỏe con người.
Tại TP.Hồ Chí Minh, NLTT đang trở thành một phần quan trọng của chiến lược phát triển năng lượng và bảo vệ môi trường. Chính quyền thành phố đang triển khai Đề án đô thị thông minh – trong đó có NLTT và tiết kiệm năng lượng là một phần quan trọng. Trong thời gian qua, TP.Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều dự án liên quan đến NLTT, như: Hệ thống đèn LED tiết kiệm năng lượng, điện mặt trời trên các tòa nhà công cộng và các công trình tiết kiệm năng lượng. Bên cạnh các tiềm năng tự nhiên nhằm phát triển NLTT và tiềm lực xã hội trên địa bàn thành phố, Nghị quyết số 98/2023/QH15 được Quốc hội thông qua với nhiều cơ chế đặc thù, được kỳ vọng mang lại nhiều cơ hội, thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng – tăng dần việc cung cấp năng lượng xanh và tiến đến thay thế các nguồn năng lượng dựa vào hóa thạch cũng như điều kiện và tiềm năng của Thành phố.
Đáng chú ý là, Việt Nam đã tham gia và ký kết nhiều Hiệp định thương mại Tự do (FTA) với nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới. Trong một số các FTA này, có những quy định và cam kết liên quan đến NLTT, như: Quy định về giảm thuế nhập khẩu cho sản phẩm về thiết bị NLTT trong CPTPP; Quy định về các rào cản phi thuế quan đối với thương mại và đầu tư trong sản xuất NLTT trong EVFTA. Chính vì thế, phát triển NLTT, năng lượng sạch ở Việt Nam là vấn đề cần lưu tâm, mang tính quyết định tương lai phát triển cho nhiều ngành kinh tế.
Ông Nguyễn Anh Sơn – Vụ trưởng Vụ pháp chế- Bộ Công thương, nêu rõ: Trong những năm gần đây, Nhà nước ban hành các chính sách để thu hút nhà đầu tư phát triển các nguồn NLTT, cụ thể: Bộ Chính trị đã ban hành Nghị Quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chính phủ đã có Nghị quyết số 140/NQ-CP ngày 2/10/2020 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 55- trong đó giao nhiệm vụ Bộ Công thương chủ trì, phối hợp với các Bộ, cơ quan liên quan nghiên cứu xây dựng Luật Năng lượng tái tạo, thực hiện trong giai đoạn 2021-2025. Các văn bản này cùng với nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan khác đang là bệ đỡ tốt cho việc mở rộng hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến lĩnh vực năng lượng nói chung và NLTT nói riêng.
Với sự phát triển ngày càng nhanh chóng của NLTT, theo ông Sơn, khung pháp lý điều chỉnh các dự án này cũng cần thiết phải hoàn thiện đầy đủ và nhanh chóng, để thuận lợi hóa cho quá trình triển khai của doanh nghiệp, hạn chế rủi ro, thiệt hại phát sinh. Đối với TP.Hồ Chí Minh, lãnh đạo thành phố cần nghiên cứu và đánh giá sát sao thực tiễn tiến độ, vướng mắc triển khai dự án NLTT, từ đó đóng góp thêm nguyên liệu để hoàn thiện khung chính sách phát triển lĩnh vực NLTT quốc gia. Việc thúc đẩy hoàn thiện các luật liên quan đến ngành năng lượng sẽ tạo cơ sở vận hành, kiểm soát hiệu quả thị trường mua bán điện nói chung và từ các dự án NLTT nói riêng, đóng góp hiệu quả vào công cuộc phát triển kinh tế – xã hội bền vững của đất nước.
Chia sẻ từ góc độ doanh nghiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam Nguyễn Hồng Hải, nêu rõ: Năng lượng có vai trò rất quan trọng cho tăng trưởng kinh tế, các nỗ lực phát triển bền vững tổng thể của quốc gia không thể tách rời sự phát triển bền vững của ngành năng lượng. Tuy vậy, thực tế cho thấy, việc phát triển NLTT đang gặp nhiều vướng mắc do khung pháp lý còn nhiều hạn chế, tồn tại nhiều thiếu sót. Các khó khăn này liên quan đến việc thiếu các quy chuẩn, tiêu chuẩn áp dụng cho các công nghệ NLTT, việc sử dụng đất triển khai các dự án năng lượng còn nhiều đặc thù, chưa kể còn nhiều vướng mắc khác về mặt kỹ thuật, thu xếp tài chính.
Từ việc phân tích các thách thức, đại điện Hiệp hội Năng lượng Việt Nam đề xuất một số giải pháp tháo gỡ, thúc đẩy việc phát triền NLTT. Theo đó, ông Hải cho rằng: các cơ quan Nhà nước cần đưa ra các định hướng, chính sách thông thoáng hơn, đầy đủ hơn, để tạo môi trường đầu tư ổn định đối với nguồn NLTT. Không chỉ vậy, cần có giải pháp và cơ chế phù hợp hơn trong việc phát triển các dự án NLTT và hạn chế ảnh hưởng của các dự án NLTT biến đổi (điện gió, điện mặt trời…).
Về góc độ pháp lý, luật sư Nguyễn Trung Nam- Luật sư sáng lập EP Legal, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), đưa ra một số ý kiến, giải pháp nhằm triển khai hiệu quả các dự án NLTT. Đó là những tranh chấp về NLTT có thể phát sinh ở cả giai đoạn xây dựng và giai đoạn vận hành, có điểm chung là đều rất phức tạp và liên quan đến nhiều bên do sự đặc thù về giá trị và yếu tố chuyên môn. Hơn nữa, hầu hết các tranh chấp liên quan đến dự án NLTT đều có yếu tố nước ngoài, có thể xảy ra không chỉ giữa những nhà đầu tư với nhau mà còn có thể phát sinh giữa nhà đầu tư và Chính phủ.
Chính vì vậy, lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp là một trong những điểm mà doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ lưỡng. Trên thế giới, tỷ lệ tranh chấp trong ngành NLTT được giải quyết tại Trọng tài đang ngày càng tăng lên, chứng minh sự ưu việt và phù hợp của loại hình này trong các dự án mang tính quốc tế và có gía trị lớn. Luật sư Nam khuyến khích nhà đầu tư tiếp tục lựa chọn phương thức này do tính quốc tế, nhanh chóng, hiệu quả mà nó mang lại.
Theo các đại biểu tham dự Hội thảo, yêu cầu đặt ra cho Việt Nam nói chung và khu vực phía Nam, đặc biệt là TP.Hồ Chí Minh nói riêng, cần tiếp tục đưa ra các chính sách và sửa đổi một số luật sao cho phù hợp với thực tế nhằm thu hút các nguồn lực để phát triển năng lượng theo hướng đảm bảo an ninh năng lượng, phát triển NLTT.
Minh Yến
